Wypalenie zawodowe - 3 kroki do kryzysu

Czy da się podtrzymać żar, tak by się nie spalić? Jak sprawić, by praca nie stała się udręką bez szans na jakąkolwiek satysfakcję a wyzwania ciężarem nie do udźwignięcia? Czym jest wypalenie zawodowe? Zwykłym zmęczeniem pracą, czy czymś szerszym? I w ogóle jaki mamy na nie wpływ? Może tak to już jest, że kiedy się pracuje, w pewnym momencie nadejdzie wypalenie?

Kiedy jesteśmy narażeni na długotrwały stres związany z obowiązkami zawodowymi, pracujemy pod presją i doświadczamy napięcia związanego naszą sytuacją ekonomiczną, a także nie odpoczywamy efektywnie, stwarzamy sobie idealne warunki do rozwoju tzw. wypalenia zawodowego. Uważa się, że kryzys wypalenia zawodowego to wynik chronicznego emocjonalnego przeciążenia wynikającego z pracy zawodowej. Zauważono, że osoby pracujące z innymi ludźmi, często w tak zwanych zawodach pomocowych, są szczególnie narażone na wypalenie, jednak nie ma reguły – może ono dotknąć każdego.

Jak wygląda?

Amerykańska psycholog Christina Maslach zauważyła, że wypalanie się jest postępującym procesem. Oznacza to, że 3 kolejne fazy następują po sobie, sprawiając że doświadczamy coraz więcej cierpienia w naszym życiu zawodowym oraz prywatnym. Jednak uważna obserwacja siebie samych może sprawić, że nie przejdziemy do ostatniego etapu wypalenia – im wcześniej zauważymy niepokojące nas emocje, myśli i zachowania, tym szybciej będziemy mieć szansę, by sobie pomóc.

1. Faza wyczerpania emocjonalnego. W tej fazie zauważamy, że towarzyszy nam ciągłe zmęczenie. Czynności, w które wcześniej wkładaliśmy serce, wykonywaliśmy chętnie i sprawnie, stają się dla nas nużące. Czujemy niechęć na samą myśl o nich. Nie odnosimy sukcesów w pracy – zarówno dlatego, że zmienia się nasze postrzeganie sukcesów i to, co przedtem dawało nam satysfakcję, teraz tego nie daje, a także dlatego, że obniża się poziom naszej pracy. Zazwyczaj na tym etapie nie jest to widoczne obniżenie, często pozostaje niedostrzegane przez nasze otoczenie i przełożonych. Sprawia to, że możemy przejść przez tę fazę niezauważenie – a swoje gorsze samopoczucie tłumaczyć czym innym niż praca. Mogą pojawić się problemy ze snem, brak lub wzmożony apetyt, problemy żołądkowe oraz osłabienie odporności. Coraz częściej – jeśli mamy taką możliwość – unikamy pracy: bierzemy zwolnienia lekarskie, wychodzimy wcześniej, spóźniamy się, redukujemy zakres naszej pracy do minimum. Nic dziwnego - skoro praca jawi nam się jako koszmar - nie chcemy w niej być.
2. Faza „depersonalizacji". Deprecjonujemy w niej innych i siebie. Kiedyś praca miała dla nas osobowy charakter, dlatego angażowaliśmy się w nią chętniej. Teraz traktujemy ją bezosobowo, na zasadzie zadań, które musimy wykonać. Czujemy zobojętnienie. Jeśli pracujemy z ludźmi – zaczynamy unikać kontaktów z klientami, irytują nas oni lub wywołują uczucie pogardy. Możemy obwiniać ich o nasze złe samopoczucie w pracy. Dostrzegamy jedynie wady naszej pracy, dlatego coraz częściej unikamy jej, co daje nam złudne poczucie kontroli nad naszą sytuacją.
3. Faza braku osiągnięć. Przestajemy wierzyć w nasze możliwości. Zbyt wiele mamy negatywnych doświadczeń związanych z poprzednimi fazami, by móc teraz wierzyć we własne kompetencje. Nie jesteśmy skuteczni i nie wierzymy, że możemy tacy być. Zresztą kompletnie nie wiemy też po co. Na tym etapie najwyraźniej ujawnia się nasz brak osiągnięć. Przeżywamy wiele trudnych emocji, takich jak niska samoocena zawodowa, złość, bezsilność, apatia, smutek, strach, niechęć, poczucie winy. Nie czerpiemy radości z pracy, ale także z naszego życia pozazawodowego. Najczęściej jednak nie wiążemy naszego samopoczucia z wypaleniem. Czasem zgłaszamy się po pomoc do specjalisty i dopiero wtedy wspólnie odkrywamy, że zaczęło się od wyczerpania emocjonalnego w pracy, a przelało na resztę naszego życia.

Pamiętajmy, że jeśli dostrzegliśmy chociaż niektóre z opisanych cech wypalenia zawodowego, może to oznaczać zbliżający się kryzys. Warto wzmóc czujność, obserwować siebie, zgłosić się do specjalisty.

Dbaj o siebie samego jak o klienta swego

Tym, co pomaga uniknąć wypalenia zawodowego, także w zawodach szczególnie na nie narażonych, jest efektywny odpoczynek. Zastanów się, kiedy ostatnio odpoczywałeś? Co wtedy robiłeś? Pamiętaj, że żeby pracować efektywnie i czuć z tego satysfakcję, musisz na jakiś czas wyjść głową z pracy i zająć się sobą. Efektywny relaks związany jest z troskliwym i uważnym spojrzeniem w siebie. Jedni odpoczywają w ciszy i samotności, inni wolą aktywność w gronie innych ludzi. W gruncie rzeczy – ile osób, tyle sposobów odpoczywania. Dlatego tak ważne jest, by poznać siebie i swoje potrzeby.

Co jeszcze jest bardzo ważne?

Ustalanie realistycznych celów, robienie przerw w pracy, dostrzeganie pozytywnych aspektów naszej pracy i tego, co z niej mamy, a nie tylko dajemy z siebie, to inne, równie ważne jak odpoczynek elementy dnia codziennego, które warto wprowadzić. Często dzięki niewielkim zmianom, powtarzanym codziennie, osiągamy wiele lepsze efekty. Koncepcja work-life balance powstała w odpowiedzi na coraz powszechniejsze zjawisko wypalenia zawodowego. Dzięki poznaniu jej założeń możemy dostrzec, że kiedy będziemy mieli możliwość harmonijnego połączenia pracy z innymi aspektami życia, takimi jak relaks, zdrowie, relacje z innymi, staniemy się bardziej wydajny i po prostu szczęśliwsi. Udowadnia nam też ona, że wypalenie zawodowe nie jest naturalną konsekwencją pracy i możemy mu skutecznie zapobiegać!

Twoje ciało nie jest przeciwko Tobie

Nie zawsze jednak możliwe jest, by zapobiec wypaleniu. Wypalenie zawodowe to sygnał z naszego organizmu, że mówiąc najprościej – znajdujemy się w sytuacji, która nam nie służy. Unikanie wypalenia jest dbaniem o siebie, jednak nieraz warunki w naszej pracy nie pozwalają nam tego zrobić. Czasem w takich sytuacjach jedynym wyjściem jest zmiana pracy oraz kontakt ze specjalistą.