Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne u dzieci

W dziecięcych głowach wiele się dzieje - od tworzenia fantastycznych historii, poprzez chęć eksplorowania, aż do zastanawiania się jak funkcjonuje świat i co dzieje się dookoła nich. Przez ten natłok wrażeń oraz bodźców dziecko potrzebuje wykształcić sobie sposoby radzenia z otoczeniem, emocjami oraz innymi ludźmi. Niektóre z tworzonych mechanizmów są zdrowe, inne mogą przyprawiać rodziców o zmartwienia. Jak odróżnić, które zachowania u naszej pociechy to naturalny cykl rozwojowy, a przy których zasięgnąć pomocy? Czy powtarzające się rytuały mojego dziecka to normalny element czy pierwsze oznaki zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych?

Czym jest OCD?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, z języka angielskiego obsessive-compulsive disorder (OCD), charakteryzują się dwoma elementami - obecnością obsesji i/lub kompulsji. Ich występowanie nie gwarantuje, że dana osoba ma OCD, jednak są one głównymi wyznacznikami przy diagnozie wraz z utrudnieniem funkcjonowania w różnych sferach życia przez ich obecność.

Obsesje w OCD są myślami, impulsami lub przekonaniami, które powtarzają się i natrętnie powracają do danej osoby. Zazwyczaj mają nieprzyjemny, niekomfortowy charakter - są to myśli czy impulsy związane z przemocą, zrobieniem krzywdy, bardzo często także ze zdrowiem lub zarazkami (komuś lub mnie coś się stanie, zachoruję itp.). Odpowiedzią na takie impulsy są kompulsje, których celem jest redukcja dyskomfortu spowodowanego obsesjami. Osoba wykonuje pewne zachowania, rytuały, które pozwalają jej zmniejszyć lęk - bardzo częstym przykładem obrazującym obsesje i kompulsje jest mycie rąk. Obawiam się pewnej choroby, zatem aby jej zapobiec myje ręce - daje mi to ulgę. Jednak z czasem, aby ulga się pojawiła, muszę myć ręce częściej i dokładniej niż wcześnie. Tym sposobem powstaje błędne koło, które napędza kompulsje i obsesje, i w konsekwencji może prowadzić do utrudnienia codziennego funkcjonowania.

Różnice w występowaniu OCD u dzieci i dorosłych

Obecność OCD może mieć swoją genezę w wielu elementach życia, jednak często jego występowanie spowodowane jest nieprawidłowym funkcjonowaniem niektórych obszarów mózgu lub czynnikami genetycznymi. Z tego powodu początki zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych bardzo często mają miejsce w dzieciństwie lub w wieku nastoletnim. Około 25% pacjentów z OCD w Stanach Zjednoczonych pierwsze objawy wykazuje przed 14. rokiem życia [American Psychiatric Association, 2013].

Bardzo rzadko obserwuje się wystąpienie pierwszych objawów OCD u osób dorosłych, nie jest to jednak niespotykane. W takiej sytuacji zaburzenie może być spowodowany urazem lub infekcją mózgu, traumatycznymi wydarzeniami lub stresującym stylem życia.

Rytuały wczesnodziecięce a OCD

Osoby dorosłe u których rozwija się zaburzenie obsesyjno-kompulsywne początkowo radzą sobie ze swoimi kompulsjami, opierając się nim, aż do momentu gdy poddanie się im przynosi większą ulgę niż ich niewykonanie. Czy u dzieci wygląda to tak samo? Charakterystyczną cechą cyklu rozwojowego są rytuały wczesnodziecięce, które pojawiają się u dzieci w wieku około 2,5 roku i mogą trwać do 7. lub 8. roku życia. Ich celem jest nadanie struktury i przewidywalności, a tym samym poczucia bezpieczeństwa w często wrogim i niezrozumiałym dla maluchów świecie. Są to zrytualizowane zachowania takie jak dotykanie przedmiotów w trakcie codziennych czynności, ich sprawdzanie, liczenie lub gromadzenie rzeczy (w postaci przedmiotów o dużym znaczeniu dla dziecka). Sporadycznie mogą pojawić się rytuały związane z symetrią, porządkiem bądź czystością (np. kąpiele, mycie rąk, obawy przed zarazkami), są to jednak objawy kierujące się bardziej w stronę OCD.

Każdy z wyżej wymienionych rytuałów wczesnodziecięcych może być pierwszą oznaką występowania zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, jednak dopiero wtedy gdy jest on mocno rozbudowany, natarczywy i skupia większość uwagi dziecka; mimo to, obecność rytuałów wczesnodziecięcych czasem utrudnia diagnozę, w niektórych przypadkach zaś można się jej doszukiwać w nich na siłę.

Co, jeśli podejrzewam u swojego dziecka OCD?

Trudności w diagnozie dziecięcej są związane nie tylko z rytuałami wczesnodziecięcymi, ale także ze sposobem w jaki dzieci postrzegają świat. Nawet jeśli jako rodzic zauważymy niepokojące zachowania, rozmawiając na ten temat z dzieckiem możemy dowiedzieć się niewiele, samo dziecko może nie wiedzieć co robi i dlaczego. Jeśli podejrzewamy obecność OCD u naszego malucha, najlepiej nie trudzić się nad możliwymi rozwiązaniami i udać się bezpośrednio do profesjonalisty, który jest w stanie ocenić prawidłowy rozwój dziecka wraz z jego odstępstwami. Specjalista dziecięcy dzięki skrupulatnemu wywiadowi i rozmowie lepiej wywnioskuje, czy z naszą pociechą dzieje się coś alarmującego. Jeśli odpowiedź będzie twierdząca, im wcześniej zaczniemy diagnozę oraz leczenie, tym lepiej dla naszego malucha. W przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych u dzieci rzadko stosowana jest farmakoterapia, nacisk leży mocno na terapię, zwłaszcza w nurcie poznawczo-behawioralnym. Im wcześniej zaczniemy leczenie oraz wsparcie dla naszej pociechy, tym łatwiej będzie im funkcjonować w przyszłości.