Rola dziecka w rodzinie alkoholowej

Alkoholizm nie dotyka tylko samych alkoholików. Nawet jeśli w rodzinie jest tylko jeden alkoholik, w uzależnienie zaangażowana jest cała rodzina i wszyscy jej członkowie cierpią z tego powodu. Nałóg powoduje, że odstawiamy na bok swoją rodzinę, a najważniejszy staje się alkohol.

Świat dziecka w rodzinie alkoholowej

Dzieciom w rodzinie alkoholowej jest bardzo trudno żyć. Towarzyszy im bowiem nieustannych lęk o to, czy rodzic znowu będzie pijany i co się będzie działo w domu. Odczuwają dużo napięcia, dezorientacji, frustracji i samotności. Mają bardzo zachwiane poczucie bezpieczeństwa. Nie potrafią też mówić o swoich problemach i uczuciach, zresztą mają zakaz mówienia innym o sobie. Czują się gorsze, mają niską samoocenę i boją się odrzucenia, napiętnowania i wyśmiewania się z nich. Boją się, że inni odkryją prawdę o ich domu pochodzenia i będą wytykać ich palcami. Bardzo niszcząco na rozwój dzieci wpływają też awantury rodzinne i agresja. Dzieci wychowujące się w dysfunkcyjnych i alkoholowych rodzinach często czują się samotne, mają poczucie, że mogą polegać tylko na sobie i nikt się nimi nie interesuje, gdyż rodzice skupieni są głównie wokół problemu alkoholizmu i ukrywania tego stanu rzeczy. To powoduje, że czują się nieważne i niepotrzebne. Wzrastanie w specyficznej atmosferze skupionej na problemie alkoholowym uczy dziecko wyznawanie trzech zasad: nie ufaj nikomu, nie mów tego, co dzieje się w domu i nie odczuwaj tych bardzo przykrych emocji związanych z aktualną sytuacją. Niedotrzymane obietnice i przyrzeczenia, brak spójności i przewidywalności zachowań rodziców i brak konsekwencji wychowawczych pozbawia dziecko poczucia bezpieczeństwa, kształtuje brak pewności siebie, dezorientację i nieufność. Zmowa milczenia dotyczy zarówno unikania rozmowy o problemie w domu jak i poza nim. Rodzice dają dziecku wyraźny przekaz, że mają nikomu nie mówić o alkoholizmie ani o swoich emocjach, doświadczeniach i przeżyciach. Dlatego dzieci ukrywają swój problem przed innymi w obawie przed odrzuceniem oraz z powodu dojmującego poczucia wstydu. Zasada „nie czuj" polega na wyeliminowaniu i nieodczuwaniu przykrych emocji. Dzieci uczą się tego, że trzeba być twardym, nie poddawać się i nie zagłębiać się w swoje stany emocjonalne. Zastanawianie się nad swoimi emocjami i kierowanie się nimi jest złe. Trzeba tłumić swoje emocje, a najlepiej w ogóle ich nie odczuwać i żyć dalej. Aby przetrwać w rodzinie alkoholowej dzieci często wykształcają w sobie pewne mechanizmy, które ułatwiały im funkcjonowanie w tym trudnym dla nich okresie. Przyjmują więc postawę obronną, która charakteryzuje się koncentracją uwagi na tym, aby czegoś nie stracić, trudnością w podejmowaniu decyzji i dokonywaniu zmian, skupianiem się na tym, aby przetrwać i nieustannym byciem w emocjonalnym pogotowiu. Cechuje ich sztywny podział ról, które odgrywają, aby przetrwać ten trudny czas. Niestety wadliwe role, jakie odgrywają, często utrwalają patologiczne zachowania swoich rodziców i podtrzymują dysfunkcjonalność systemu rodzinnego.

Rola dziecka w rodzinie alkoholowej

Chociaż każda rodzina z problemem alkoholowym jest inna, można zauważyć pewne typowe fazy przystosowania się jej członków do życia. Aby przetrwać trudny okres swojego dzieciństwa dzieci z rodzin alkoholowych nauczyły się pewnych zachowań, które miały na celu uchronić je przed negatywnymi konsekwencjami alkoholizmu. Te zachowania to nic innego jak nieprawidłowe role rodzinne, które dzieci w sposób nieświadomy odgrywają, aby za wszelką cenę ratować swoją rodzinę. Wyuczone wzorce zachowań są tak utrwalone i oczywiste, że przenoszą się na inne relacje. DDA powielają je nawet wtedy, gdy są już dorośli i nie muszą już walczyć o przetrwanie. Wchodząc w dorosłe relacje partnerskie często odgrywają swoje dysfunkcjonalne role z dzieciństwa, które wtedy pomagały im przetrwać, a teraz są już zupełnie niepotrzebne i nie służą ich rozwojowi.

Najczęściej dzieci z rodzin alkoholowych przyjmują następujące role:

• Bohater Rodzinny - najczęściej jest to najstarsze dziecko, które najwięcej zauważa, rozumie i czuje się odpowiedzialne za całą rodzinę. Opiekuje się swoim rodzeństwem, pomaga im w odrabiania lekcji, daje im poczucie bezpieczeństwa, często rezygnuje z siebie, z własnych potrzeb i planów aby pogodzić rodziców i ułatwić życie rodzeństwu. Jest wzorowym uczniem, który nigdy nie sprawia problemów wychowawczych. Wyznacza sobie wygórowane wymagania, dąży do osiągania sukcesów i ukrywania problemów rodzinnych przed światem. Jest perfekcjonistą, a swoją postawą potwierdza, że w rodzinnym domu wszystko jest w porządku. Uważając się za jedyną dojrzałą osobą w swojej rodzinie bierze na siebie bardzo dużo obowiązków i obciążeń, aby odciążyć swoich bliskich. Jest zamknięty w sobie, nigdy nie płacze, nie okazuje przykrych emocji, bólu i lęku, ponieważ wstydzi się ich.
• Zagubione Dziecko / Niewidzialne dziecko / Dziecko we mgle – najczęściej jest to młodsze dziecko z rodziny ale bardzo poważne i rozsądne jak na swój wiek, smutne, nieufne, uległe, często w ukryciu płacze, ucieka w świat fantazji, muzyki, zainteresowań, ma wyimaginowanych przyjaciół, w rzeczywistości izoluje się od rówieśników, woli spędzać czas samotnie. Unika kontaktu z alkoholikiem, schodzi mu z drogi. W szkole jest nieobecne, zamyślone, nie przejawia inicjatywy ani chęci, często nie chce podejmować aktywności. Wycofane, nieśmiałe i wstydliwe, zwykle nie sprawia problemów wychowawczych, samo potrafi też zająć się sobą i niczego nie chce od innych. Stara się nie zwracać na siebie uwagi. Udaje, że w domu wszystko jest w porządku, jest sfrustrowane, często ma problemy ze snem, moczy się w nocy, ma obniżoną odporność. Doświadcza samotności, ma zaniżoną samoocenę, czuje się przerażone i bezradne. W dorosłym życiu doświadcza trudności w relacjach społecznych, nie potrafi wyrażać swoich emocji i potrzeb, nie posiada umiejętności współpracy z innymi.
• Maskotka / Błazen – zazwyczaj najmłodsze dziecko w rodzinie, rozładowuje napięcie i nieprzyjemną atmosferę w rodzinie, poprawia humor, często rozśmiesza innych, przez co zatraca granice tego, co jest poważne a co żartobliwe i nie jest traktowane poważnie w rodzinie. Skupia na sobie uwagę, jest śmieszne, słodkie i urocze, staje się ozdobą i pośrednikiem podczas rodzinnych konfliktów. Sprawia wrażenie wesołego i szczęśliwego, boryka się jednak z samotnością, niską samooceną, odczuwa dużo smutku, strachu i niepewności. W dorosłym życiu maskotki unikają bliskości, gdyż boją się, że zostaną odrzucone i zranione.
• Kozioł Ofiarny – jest ofiarą przemocy w rodzinie, często jest obwiane i poniżane, rodzice wmawiają mu, że ciągle są z nim problemy wychowawcze. Kozły Ofiarne kierują się zasadą, że wygrywają najsilniejsi, buntują się przeciwko narzucanym przez dorosłym regułom i zasadom, często sięgają po różne używki.

Skupieni wokół problemu alkoholowego rodzice nie potrafią uchronić swojego dziecka od negatywnych skutków uzależnienia. Nieadekwatne widzenie świata i określonych zachowań oraz zacieranie śladów i ukrywanie przed otoczeniem alkoholizmu tym bardziej nasila problem.