Agresja u dzieci i młodzieży

Agresja jest dość często spotykanym zjawiskiem wśród dzieci i młodzieży. W ostatnich czasach możemy zauważyć lawinowy wzrost zachowań agresywnych, co budzi pewien niepokój wśród pedagogów, nauczycieli i psychologów. Coraz częściej jesteśmy bowiem informowani przez różne media o bezwzględnych formach przemocy stosowanej przez dzisiejszą młodzież. Z agresją spotykamy się w domu, w szkole, na podwórku czy na placu zabaw. Przez agresję rozumie się różnorodne zachowania intencjonalne, których celem jest zadanie komuś bólu (zarówno fizycznego jak i psychicznego) lub wyrządzenie krzywdy, szkody, straty drugiej osobie. Pomimo, że wiemy bardzo dużo na temat uwarunkowań agresji, częściej przeciwdziałamy jej skutkom niż przyczynom, co powoduje pewną bezsilność wobec tego zjawiska. Zatem aby zapobiec nieakceptowanej społecznie przemocy, należy dokładnie zgłębić jej źródła i zastanowić się, co sprawia, że w dziecku narasta tak silna i wielka złość oraz gniew, że jest w stanie wyrządzić komuś krzywdę.

Formy agresji wśród dzieci i młodzieży

Wyróżniamy dwie formy przemocy rówieśniczej:

1) agresja fizyczna – rozładowywanie swojej złości, frustracji i napięcia poprzez bicie drugiej osoby, kopanie, popychanie, policzkowanie, potrząsanie, szarpanie, potrącanie, przewracanie oraz niszczenie cudzych rzeczy poprzez np. rzucanie, darcie, brudzenie, uderzanie, plucie czy wywarzanie np. drzwi;

2) agresja psychiczna (słowna lub werbalna) – jest trudniejsza do zauważenia, ponieważ ofiara nie posiada widocznych gołym okiem obrażeń, siniaków i ran. Przemoc psychiczna może przybierać różnorodne formy, takie jak:

• rzucanie obraźliwych i wulgarnych tekstów, bluźnierstw, wyzywanie, ubliżanie,

• obwinianie i oskarżanie drugiej osoby,

• wrogie i nieprzyjemne gesty, zachowania i słowa rzucane w kierunku swojej ofiary,

• intencjonalne ujawnianie intymnych i wrażliwych informacji z prywatnego życia ofiary, które dotąd były objęte tajemnicą,

• wyśmiewanie się, szydzenie z kogoś,
• złośliwość, złośliwe uwagi, krytyka,
• straszenie, grożenie komuś, szantażowanie, wymuszanie określonych rzeczy lub zachowań,
• poniżanie, upokarzanie kogoś,
• prowokowanie, intencjonalne wszczynanie kłótni, awantur,
• podjudzanie, wzbudzanie w kimś złości, gniewu, irytacji, silnych emocji,
• celowe oszukiwanie kogoś,
• odrzucenie, wykluczenie z grupy rówieśniczej,
• rozpowszechnianie kłamstw na temat ofiary,
• manipulowanie innymi w celu niszczenia więzi ofiary z innymi osobami, manipulowanie przyjaźniami,
• snucie nieprzyjemnych intryg i podstępów,
• podżeganie, namawianie do czynów niepożądanych społecznie, nakłanianie do popełnienia przestępstwa.

Jak rozpoznać agresorów i ich ofiary?

Sprawców przemocy charakteryzuje agresja, siła i dominacja. Ogólnie można więc powiedzieć, że agresorzy cechują się:

• impulsywnym zachowaniem i działaniem pod wpływem emocji, bez przemyślenia,
• wulgarnym i obraźliwym słownictwem,
• niskim poczuciem winy i empatii, nie potrafią współczuć swoim ofiarom,
• niskim poziomem niepewności, lęku i strachu, szczególnie, gdy działają w grupie,
• agresywnym sposobem mówienia i zachowania w stosunku do rówieśników i nauczycieli,
• niechęcią do podporządkowywania się zasadom i innym osobom, na przykład rodzicom czy nauczycielom, oni chcą dominować, a nie ulegać pod wpływem otoczenia.

Omawiając cechy sprawców przemocy nie sposób pominąć faktu, że agresorzy często otaczają się tymi samymi kolegami, mają swoją 3- 4 osobową (lub większą) grupkę, w której znajdują wsparcie i akceptację i zwykle działają razem. Co więcej, rzadko kiedy angażują się w pomoc innym, ponieważ mają niski poziom empatii i nie potrafią wczuć się w sytuacje drugiej osoby.

Z kolei ofiary cechują się słabością fizyczną i psychiczną, są zastraszane i przejawiają reakcje pasywne, bierne. Poniżej zamieszczamy cechy, które są wspólne u dzieci narażonych na doświadczanie przemocy ze strony innych:

• są nieśmiałe i małomówne,
• czują lęk i strach przed innymi,
• czują się gorsze, mają niskie poczucie własnej wartości i małą pewność siebie,
• różnią się pod względem określonej cechy od większości osób (np. z powodu otyłości, rudych włosów, koloru skóry, niezgrabności fizycznej, miejsca zamieszkania, niepełnosprawności),
• nie potrafią się obronić,
• często mają bardzo dobre wyniki w nauce, są inteligentne,
• często nieświadomie w jakiś sposób prowokują innych, na przykład poprzez swoją nadpobudliwość, nadwrażliwość, nieśmiałość i poczucie gorszości, popadanie w konflikty z rówieśnikami, czy wytwarzanie wokół siebie napięcia i irytacji.

Po czym rozpoznać, że dziecko jest ofiarą przemocy?

Ofiary szkolnej agresji zwykle są przezywane i wyśmiewane, również podczas lekcji, zalęknione, nieśmiałe, zaczepiane i popychane na przerwach oraz wciągane w różne kłótnie i bójki. Nierzadko agresorzy kłamią przed nauczycielami zwalając na nich winę, rozrzucają zawartość ich plecaków na korytarzu, wkładają plecak do kosza oraz niszczą i brudzą ich rzeczy. Co więcej, dzieci narażone na doświadczanie przemocy zwykle mają problemy z głośnym wypowiadaniem się na forum klasy, jako ostatnie są wybierane do zespołu podczas gier zespołowych na przykład na lekcjach wychowania fizycznego, są odsuwane od grupy rówieśniczej, nieakceptowane i nielubiane, zwykle przerwy spędzają samotnie, są smutne, nieszczęśliwe i często płaczą. Nierzadko wracają do domu w podartych i brudnych ubraniach, z siniakami i zadrapaniami. Zwykle są samotne, nie bawią się z rówieśnikami, rzadko odwiedzają ich koledzy, rzadko więc bawią się z rówieśnikami na podwórku. Boją się chodzić do szkoły, szukają wymówek, aby zostać w domu, są zamknięte w sobie, zniechęcone, apatyczne, kapryśne i drażliwe. Mają problemy ze snem, często chodzą niewyspane. Nierzadko potrzebują więcej pieniędzy niż zwykle, ponieważ szantażowane dają je swoim prześladowcom.

Jak pomóc dziecku, które jest ofiarą przemocy rówieśniczej?

Dzieci narażone na nękanie i prześladowanie zwykle same sobie z tym nie poradzą. Potrzebują bowiem naszej pomocy i wsparcia. Dlatego bardzo ważne jest, aby nie reagować gwałtownie i wybuchowo. Bądźmy spokojni, rozważni i opanowani. Pamiętajmy, że prześladowane dzieci często czują się wyobcowane i gorsze, są zalęknione i unikają kontaktów z rówieśnikami. Jak pomóc takiemu dziecku?

• Okaż mu wsparcie i zrozumienie. Bądź dla dziecka oparciem. Pokaż mu, że jesteś po jego stronie, że go kochasz i że może Ci w pełni zaufać. Zachowaj spokój i opanowanie. Pozwól dziecku wypłakać się, jeśli tego potrzebuje. Przytul je,

• Zbierz fakty i szczegóły dotyczące tego, kto prześladuje dziecko i w jakim celu. Dokładne informacje będą Ci potrzebne do dalszego działania. Spytaj o to, gdzie dokładnie to ma miejsce, w klasie, w szkole czy w drodze do szkoły, czy na osiedlu, dowiedz się, w jaki sposób Twoje dziecko jest prześladowane, czy to przemoc psychiczna czy fizyczna, czy agresorzy dokuczają także innym dzieciom, czy nauczyciele o tym wiedzą,
• Daj dziecku wskazówki jak ma sobie radzić w obliczu agresji i jak chronić siebie przed prześladowaniem. Podpowiedz, że może ono zmniejszyć zagrożenie poprzez na przykład przebywanie w towarzystwie rówieśników czy w ich pobliżu i unikanie odosobnionych miejsc. Szkolni agresorzy zazwyczaj nie lubią dokuczać przy świadkach. Wytłumacz dziecku, że unikanie kontaktu z prześladowcami jest wyrazem rozsądku. Jeśli jednak nie jest ono możliwe, warto zachować spokój i patrzeć prosto w oczy napastnikom, nie garbić się, nie pokazywać swojego strachu, być pewnym siebie, ale nie prowokować ich do ataku. Podpowiedz dziecku, że na zaczepki i docinki dobrze jest reagować obojętnością i milczeniem. Oddawanie pięknym za nadobne i rzucanie się z pięściami może tylko dolać oliwy do ognia. Jeśli agresorzy widzą, że ich zachowania denerwuje ofiarę, będą je powielać. Dlatego, chociaż jest to bardzo trudne, warto być spokojnym, opanowanym i nie pokazywać swojej złości. Jeśli natomiast sytuacja wymyka się spod kontroli, warto poszukać pomocy u innych – poprosić starszych obserwatorów całego zdarzenia, przechodniów czy nauczycieli o pomoc. Zapewnij, że to, że inni dokuczają Twojemu dziecku, nie jest jego winą i ani powodem do wstydu.
• Powiedz, że o całej sytuacji poinformujesz wychowawcę klasy lub psychologa szkolnego lub policję, jeśli agresja miała poważny wymiar i dziecko bardzo na niej ucierpiało. Pokaż dziecku, że je bardzo kochasz i nie pozwolisz, aby było dłużej krzywdzone. Wytłumacz, że nie powinno ukrywać incydentów przemocy i że takie ukrywanie ma niewiele wspólnego z lojalnością wobec swoich kolegów. Zapewnij o swoim wsparciu. Powiedz, że jeśli agresja się powtórzy, chciałabyś, aby dziecko nie obawiało się przyjść do Ciebie i powiedzieć o tym. Zapewnij, że zawsze mu pomożesz. Nie ukrywaj, że o incydencie przemocy zamierzasz poinformować szkołę lub policję.
• Dbaj o dobrą relację z dzieckiem, rozmawiaj z nim codziennie, choćby tylko kilkanaście minut. Wzajemne zaufanie, szczerość i życzliwość ułatwi Ci rozpoznanie problemów dziecka i pomoc jemu.

W dzisiejszych czasach coraz częściej spotykamy się z agresją. Zarówno ofiary przemocy jak i prześladowcy potrzebują pomocy. Dlatego nie można bagatelizować nawet najmniejszych form przemocy. Gdy takowe zauważysz, warto iść do szkolnego psychologa aby porozmawiać o swoich spostrzeżeniach.